Tiềm năng lớn từ việc làm xanh

Trao đổi với DOANH NHÂN, bà Nguyễn Ngọc Duyên - Điều phối viên quốc gia Văn phòng Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam cho biết: Theo ước tính của ILO, quá trình chuyển đổi năng lượng bền vững trên toàn cầu có thể tạo ra khoảng 25 triệu việc làm vào năm 2030. Trong đó, Châu Á - Thái Bình Dương, bao gồm Việt Nam là khu vực có tiềm năng gia tăng mạnh mẽ với khoảng 14,2 triệu việc làm xanh nếu các quốc gia kiên trì đầu tư vào môi trường.

- Sự chuyển dịch mạnh mẽ của nền kinh tế Việt Nam theo hướng phát triển xanh và bền vững để phù hợp với các cam kết quốc tế đã tạo ra những cơ hội việc làm mới - việc làm xanh như thế nào, thưa bà?

Quá trình chuyển đổi của nền kinh tế Việt Nam tạo ra nhiều cơ hội việc làm xanh trong các ngành kinh tế mới nổi và truyền thống, nhất là ở những ngành kinh tế có nhiều đóng góp cho các hoạt động kinh tế xanh trong nước như năng lượng tái tạo, giao thông vận tải, xử lý rác thải và xây dựng, phát triển du lịch sinh thái… Ngoài ra, hơn một nửa trong 400 nghìn việc làm do nền kinh tế xanh tạo ra đến từ các hoạt động nông - lâm nghiệp xanh và công nghệ cao.

Trên bình diện chung, việc làm xanh hiện chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số việc làm cả nước (3,6% tương đương với 1,7 triệu công việc) nhưng khoảng 88 nghề khác có tiềm năng trở thành việc làm xanh, chiếm 41% tổng số việc làm. Để phát huy tiềm năng này, cần tiếp tục đầu tư vào công nghệ xanh, thúc đẩy các hoạt động bền vững, cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của tăng trưởng xanh.

- Đâu là những thuận lợi và khó khăn mà lực lượng lao động đang đối mặt để nắm bắt cơ hội trên, thưa bà?

Đến quý 2 năm nay, nguồn lao động ở Việt Nam vẫn tương đối dồi dào với 52,5 triệu người và tiếp tục tăng hàng năm. Tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ đang đạt 28,1% (tăng 1,9 lần trong 14 năm) cho thấy, Việt Nam ngày càng chú trọng đầu tư cho nguồn nhân lực có trình độ và kỹ năng. Trên thực tế, tỉ lệ nghề có kĩ năng trung bình và kỹ năng cao trong số việc làm xanh cao hơn tỷ lệ này trong nhóm việc làm không xanh (92% so với 74%); người lao động làm việc trong các nghề xanh, ngành xanh có trình độ giáo dục cao hơn so với lao động trong các nghề không xanh. Đây là những lợi thế để lao động nắm bắt những cơ hội việc làm trong quá trình chuyển đổi xanh.

Tuy nhiên, quá trình xanh hóa nền kinh tế cũng đặt ra nhiều thách thức khi chất lượng nguồn cung lao động còn nhiều bất cập, hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động. Tỷ lệ lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên, lao động phi chính thức cao. Ngoài ra, số lượng nam giới làm việc trong các công việc xanh và các ngành có tiềm năng xanh cao hơn nhiều nữ giới cho thấy cần có thêm nỗ lực khuyến khích sự tham gia của trẻ em gái và phụ nữ trong các lĩnh vực học tập và công việc liên quan tới STEM (khoa học - công nghệ - toán - kỹ thuật) và việc làm xanh.

- Ngoài những hạn chế trên, việc làm xanh cũng đòi hỏi người lao động cần có kiến thức và kỹ năng mới?

ILO nhấn mạnh rằng, công việc trong nền kinh tế xanh và bền vững đòi hỏi kỹ năng chuyên môn kĩ thuật cụ thể cho từng ngành nghề và kỹ năng việc làm cốt lõi (kỹ năng mềm). Không chỉ ở các quốc gia đang phát triển như Việt Nam mà ngay tại các nước có thu nhập cao với hệ thống dự báo kỹ năng phát triển thì tình trạng người lao động thiếu kỹ năng chuyên môn kĩ thuật và kỹ năng chuyển giao vẫn là những khó khăn khi tuyển dụng.

Một số kỹ năng việc làm cốt lõi chính do việc làm xanh yêu cầu bao gồm kỹ năng nhận thức và bảo vệ môi trường; khả năng sẵn sàng học hỏi về phát triển bền vững; các kỹ năng thích ứng và chuyển giao, làm việc nhóm, giao tiếp, đàm phán, giải quyết vấn đề, thích nghi và phục hồi; kiến thức và kỹ năng về kinh doanh, an toàn sức khỏe lao động. Đối với nhóm nghề có yêu cầu kỹ năng cao hơn, người lao động cần trang bị thêm kỹ năng tư duy phân tích, điều phối, quản lý và kinh doanh; kỹ năng đổi mới, tư vấn, ngoại ngữ, lãnh đạo và chiến lược… Ngoài ra, nhóm kỹ năng công nghệ thông tin - truyền thông và kỹ năng số đóng vai trò rất quan trọng.

- Việc đào tạo và đào tạo lại để người lao động thích ứng cũng như sẵn sàng chuyển đổi công việc, đảm bảo công bằng sẽ gắn liền với chuyển dịch của nền kinh tế, thưa bà?

Chuyển đổi xanh có tiềm năng tạo ra hàng chục triệu việc làm, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống của người lao động và tăng trưởng kinh tế đất nước. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi các cơ chế, thể chế và chính sách chiến lược về thị trường lao động, phát triển doanh nghiệp và các ngành kinh tế, thúc đẩy chính thức hóa lực lượng lao động, an sinh xã hội, an toàn sức khỏe lao động. Đặc biệt là các chính sách, chương trình đào tạo, phát triển kỹ năng cho người lao động. Trong đó, các cơ quan quản lý nhà nước và đối tác xã hội đóng vai trò rất quan trọng. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quốc gia giai đoạn 2021 - 2030 xác định kinh tế xanh là một trong 5 nhiệm vụ trọng tâm phát triển đất nước. Đây là tiền đề quan trọng để thúc đẩy đào tạo và nâng cao kỹ năng cho người lao động, dự báo nhu cầu và phát triển kỹ năng phù hợp với nhu cầu phát triển các ngành kinh tế xanh.

Bên cạnh đó, cần thiết thúc đẩy hợp tác công - tư giữa các doanh nghiệp và cơ sở giáo dục đào tạo, tạo cơ hội cho người lao động, bao gồm lao động phi chính thức, các nhóm yếu thế và dễ bị tổn thương tiếp cận các chương trình đào tạo, đào tạo lại, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng cũng như nắm bắt các cơ hội việc làm xanh. Các doanh nghiệp cần tìm hiểu nhu cầu đào tạo của người lao động, xác định các xu hướng để thiết kế chương trình đào tạo, tập nghề phù hợp và chất lượng, thúc đẩy sự tham gia của người lao động vào các chương trình này… nhằm đảm bảo trang bị những kỹ năng cần thiết cho người lao động trong quá trình chuyển đổi xanh.

Hạnh Lê